20 jaar waken: 2 november 2025

zie video reconstructie Schipholbrand

Aanleiding Op zondag 2 november herdachten wij de Schipholbrand van 2005 in het cellencomplex Schiphol Oost, waar 11 mensen om het leven kwamen. Uit onderzoek bleek, dat het cellencomplex, een detentie- en uitzetcentrum, niet veilig was.  Als gevolg daarvan werden de 110 overlevenden overgeplaatst naar Detentiecentrum Zeist in Soesterberg.

Er waren 3 sprekers op de wake van 2 november, zij spraken over 20 jaar waken voor het detentiecentrum Zeist.

Eerste wake DC Zeist (6 November 2005) Els Brouwer-Elferich (91)

Hoe is het zo gekomen? Het LOS (Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt) had ons gevraagd om ook eens wat te doen voor de ongeducumenteerden die opgesloten zaten in het Detententie centrum in Soesterberg. ‘Dat is tenslotte vlakbij voor jullie’, was de constatering. Wij, dat waren de leden van de WKOV (Werkgroep Kerkelijke Ondersteuning Vluchtelingenwerk), waaraan zo’n zeven kerkgenootschappen in Zeist deelnamen. We waren er een beetje verlegen mee, want: wat konden we doen? Toen was er de Schipholbrand: donderdag 27 Oktober 2005. Vijf dagen later zaten we bij elkaar in een reguliere vergadering: verslagen over wat gebeurd was: 110 overlevenden overgeplaatst naar hier, weer opgesloten na die vreselijke ervaring! We voelden, nu móeten we wat en snel. Zo rees de gedachte: een wake bij het centrum! Daar is niet veel voor nodig: licht, fakkels, stilte, liederen, gebed. En vooral publiciteit, veel publiciteit!! Zo stonden er die volgende zondag, 5 dagen later, veel mensen hier op deze zelfde plek. Jullie waren er ook al, Tetske en Pieter Wout bv. Een groep vrouwen olv Anja Meulenbelt, die in Utrecht bij elkaar waren en zeiden: ‘kom daar gaan we heen, het kan nog’!  Het was ontroerend en vroeg om herhaling en is nooit meer gestopt. Mede dankzij jullie…

Ik ben Pieter Wout van de SP-Zeist en wij (de SP) waren aanwezig bij de eerste wake in 2005. Wat kan onze betekenis zijn, dat was een vraag die we vooraf niet konden beantwoorden, maar het betrof Zeist en dus waren we erbij. Snel werd duidelijk wat we politiek konden betekenen. Eerst werd op het gemeentehuis ontkend dat er in Zeist honderden vluchtelingen structureel werden opgesloten. Dat kon men niet volhouden, bewijzen waren er voldoende. Toen volgde vanuit het gemeentebestuur de ontkenning dat er kinderen in Kamp Zeist werden opgesloten. Maar al snel kwamen de voorbeelden hiervan naar buiten. Met de actie “geen kind in de cel” is de SP het van harte eens en hieraan hebben we met grote inzet meegewerkt. Maandelijkse waren we hiervoor in het centrum van Zeist met de petitie bezig. We hebben de gemeentesecretaris opgeroepen en ook Koos Jansen, toenmalig burgemeester, zijn we dankbaar dat hij de 80.000-ste handtekening zette onder de petitie. De SP-ZEIST is betrokken gebleven bij de wake. We hebben samen ook dingen bereikt, maar het feit dat in Zeist nog steeds kinderen worden opgesloten is uitermate triest. En dus een reden om, ook na 20 jaar, te blijven waken.

Revijara Oosterhuis, namens het Meldpunt Vreemdelingendetentie
Lieve mensen,
Vandaag staan we hier, twintig jaar na het begin van de wake.
Twintig jaar na de Schipholbrand van 2005, waarin elf mensen het leven verloren.
Honderdtien overlevenden werden daarna overgebracht naar Vreemdelingendetentie Zeist. Dat je te nauwe nood bent ontsnapt aan de dood en dat dan nog vrijheidsontneming prioriteit heeft voor de overheid blijft voor mij onbegrijpelijk. En er is sindsdien nooit meer een reden geweest om te stoppen. Helaas.
Vandaag “vieren” we nu de twintigste verjaardag.
Zonder taart, zonder ballonnen.
Maar met herinnering, met respect, en met vasthoudendheid.
Want twintig jaar later is dit nog steeds nodig. We waken om stil te staan bij wat geweest is, en om van te leren voor wat nog moet komen.
Ik duik met jullie in een stukje geschiedenis, in de hoop hier lessen uit te trekken. Want juist vandaag is dat zo broodnodig. Twintig jaar geleden, zaten kinderen letterlijk in de cel. Tussen andere volwassenen.
De regels van toen maakten geen onderscheid tussen kinderen en volwassenen. De cellen waren kaal, het daglicht beperkt, en er waren nauwelijks voorzieningen. Maatschappelijke organisaties sloegen alarm.
Amnesty International, Defence for Children, INLIA, Kerk in Actie — en ook wij, Stichting LOS — begonnen verhalen te verzamelen, rapporten te schrijven, en politici te informeren. We vormden een coalitie: Kinderen horen niet in vreemdelingenbewaring. En we deden een petitie waar 100.000 handtekeningen op kwamen. Daarna begon de roep om verandering luider te klinken. De publieke verontwaardiging groeide.
Het werd steeds duidelijker wat wij al wisten: detentie schaadt kinderen.
Het tast hun gevoel van veiligheid en vertrouwen aan, het veroorzaakt slapeloosheid en angst.
Daaruit ontstond de landelijke campagne “Geen kind in de cel”.
Een brede coalitie van mensenrechtenorganisaties, waaronder stichting LOS, die één duidelijke boodschap had:
Kinderen horen niet opgesloten te worden. Punt.
In die jaren begonnen ook politieke partijen en Kamerleden vragen te stellen. Langzaam, heel langzaam, kwam erkenning: dat detentie van kinderen “alleen in uiterste noodzaak” zou mogen.
Maar het duurde nog jaren voordat er iets echt veranderde.
In deze jaren is ook het Meldpunt Vreemdelingendetentie opgericht, namelijk in 2010. Een plek waar mensen die vast zitten gehoord kunnen worden en een monitor van detentieomstandigheden. Er kwamen nieuwe detentiecentra, speciaal gebouwd voor vreemdelingen. In 2010 werd ook het detentiecentrum Rotterdam gebouwd. In 2012 opende het justitieel complex Schiphol, ook speciaal voor vreemdelingendetentie.

In 2014 opende de overheid hier, op deze plek, een nieuwe locatie: de Gesloten Gezinsvoorziening.

Een plek die menselijker moest zijn dan de gevangenissen van vroeger.
Er kwamen huisjes in plaats van cellen, kleurrijke muren, een speeltuin binnen het hek.
Maar dat hek bleef dicht. De muren bleven hoog. De kinderen mochten er niet uit.
De overheid zei: “Het is geen gevangenis, het is opvang met beperkingen.”
Maar opsluiting blijft opsluiting. Er kwam meer aandacht voor de rechten van het kind, en voor de schade die opsluiting veroorzaakt.
Het kabinet beloofde dat kinderen “niet langer dan twee weken” in detentie zouden zitten. En ook zouden er geen kinderen meer in grensdetentie terecht komen.
De term “cel” werd vermeden, en men sprak voortaan over “gezinslocatie” of “gesloten opvang”. Maar in de praktijk bleek dat gezinnen soms toch langer bleven, dat de muren niet lager werden.
Het Meldpunt Vreemdelingendetentie bleef verhalen verzamelen, bezoeken afleggen, meldingen registreren, en rapporten schrijven over de omstandigheden binnen deze muren. We kwamen erachter dat er niet alleen gezinnen maar ook vrouwen vastzitten in de GGV. Omdat beide groepen zo klein zijn en anders de GGV te weinig bezet is. In 2013 werd een wetsvoorstel geschreven om vreemdelingendetentie een ander regime te geven dan strafdetentie. Natuurlijk hebben organisaties weer aandacht gevraagd voor de rechten van het kind. Maar helaas. De Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring, bedoeld om detentie “menselijker” gaf minimale verbeteringen, voor vreemdelingen in zijn geheel, en voor kinderen niet.
Ook onder deze wet blijven gezinnen opgesloten in een systeem dat uitgaat van controle en beperking. En bovendien is het wetsvoorstel vooralsnog, 13 jaar later, enkel nog een wetsvoorstel en geen wet. Het Meldpunt bleef waakzaam.
Wij ontvingen telefoontjes van binnenuit, hielden toezicht, rapporteerden aan de politiek, en bleven samenwerken met organisaties als Defence for Children, en Amnesty.
We bleven zeggen: vrijheidsbeperking is geen bescherming. Ik ben een aantal keer hierbinnen geweest, op bezoek maar ook met rondleidingen. Ik heb gezien hoe de container woningen zijn veranderd naar vaststaande appartementen. Ik heb ook gezien hoe nieuwe appartementen ondertussen toch meer vervallen zijn. Ik heb de minuscuul kleine cellen gezien die bedoeld zijn voor amv’ers. Ik heb de isoleercel gezien en heb vrouwen gesproken die meerdere keren in isolatie zijn geplaatst. En ik wil hierbij benadrukken dat vrouwen, geen maximum van 2 weken detentie hebben, maar een maximum van 1,5 jaar. 18 maanden opgesloten zitten, zelfs met betere omstandigheden, is onmenselijk.

Europa kijkt naar ons. In 2019 ben ik betrokken geweest bij het opstellen van een nieuwe richtlijn van de Raad van Europa. Onze expertbijeenkomsten die de richtlijn voor alle 46 landen van de raad van Europa moest schrijven werden het niet eens. Juist op het onderwerp van kinderdetentie is de komst van deze richtlijn geklapt. Er stond initieel in dat kinderen niet opgesloten mochten worden, maar, na jarenlang werk, kwam het er niet doorheen. En nu staat de EU op het punt een nieuwe terugkeer verordening te maken. Op 11 november zal de NL-euro parlementariër, Malik Azmani, voormalig VVD Kamerlid. De verordening presenteren waarin o.a. staat dat vreemdelingendetentie tot 24 maanden mag worden verlengd, ook voor kinderen! Wil je hier iets tegen doen? Mail dan aub de EU-parlementariërs. En dit is dan ook direct de aanleiding dat de coalitie geen kind in de cel weer samen is gekomen. Dat het helaas, in 2025, weer nodig blijkt om strijd te voeren die we dachten dat al gevoerd was.

Ik wil afsluiten met de bredere context. Het is onbegrijpelijk dat we kinderen opsluiten. Het is ook onbegrijpelijk dat we kinderen jarenlang in onbehagelijke AZCs laten wonen in ongelofelijk slechte omstandigheden. Het is onbegrijpelijk dat we kinderen, en zeker gewortelde kinderen, uitzetten naar een ander land. Uitzettingen zijn gewelddadig, soms omdat er werkelijk geweld wordt toegepast, in het vliegtuig, handboeien worden omgedaan om kinderen en kaakklem wordt toegepast. Maar uitzettingen, deportatie, het systeem op zichzelf is gewelddadig. Wij doen mensen, kinderen, volwassenen, kwetsbaren, geweld aan. Vreemdelingendetentie is niet het begin van dat geweld, maar slechts het meest schrijnende uiterste. Twintig jaar geleden begon de wake uit verontwaardiging.
Vandaag staan we hier uit volharding — en uit liefde voor gerechtigheid.
We hebben geleerd dat verandering langzaam gaat, maar ook dat niets onzichtbaar blijft als er mensen zijn die blijven kijken.
Er zijn stappen gezet:
Kinderen worden niet meer maandenlang vastgehouden, de omstandigheden zijn menselijker geworden, er is meer aandacht voor rechten.
Maar de kernvraag blijft:
Waarom kiezen we in Nederland nog steeds voor opsluiting, van onschuldige burgers?
20 jaar wake en nog nooit ben ik zo bang geweest voor de toekomst die voor mensen hierbinnen nauwelijks ruimte voor verbetering geeft, en hoogstwaarschijnlijk juist verslechtering. Maar ik blijf ook hoop houden. En ik roep jullie op tot hetzelfde. Juist dat wij hier na 20 jaar nog steeds samen staan, ontroerd mij. Juist dat wij laten zien dat wij dit niet normaal vinden, raakt mij. Twintig jaar waken.
Twintig jaar herinneren.
Twintig jaar trouw aan de overtuiging dat vrijheid en menselijkheid niet afhankelijk mogen zijn van papieren.
Wij zien jullie. Wij vergeten jullie niet. Wij geven niet op.
Dank jullie wel.

Marian van Giezen bad het gebed met woorden, toegeschreven aan de heilige Franciscus: Goede God, maak ons tot instrumenten van uw vrede: laat ons liefde brengen waar haat is, eenheid waar mensen verdeeld zijn, vergiffenis aan mensen die zwak zijn, laat ons hoop geven aan wie niet meer hoopt, geloof aan wie twijfelt; laat ons licht brengen waar het duister is en vreugde waar mensen bedroefd zijn. Help ons niet zozeer om zelf gelukkig te zijn als om anderen gelukkig te maken; niet zozeer om zelf begrepen te worden als om anderen te begrijpen; niet zozeer om zelf getroost te worden als om anderen te troosten; niet zozeer om bemind te worden als om te beminnen; want als wij geven, zal ons gegeven worden, als wij vergeven, zal ons vergeven worden, als wij sterven, zullen wij voor eeuwig leven.

Wij bidden vandaag speciaal voor al die naamloze mensen die gestorven zijn: in oorlogen, concentratiekampen, vluchtelingen verdronken op hun weg naar vrijheid… de slachtoffers van de Schipholbrand 20 jaar geleden… God, U kent hun namen. Wees hen genadig en neem hen op in uw liefdevolle armen. 

.