door Klaas Eikelboom
De situatie nu zoals uitgesproken op de wake van 6 augustus 2023 voor het detentiecentrum Zeist.
Het is de eerste keer dat we hier bij elkaar zijn na de val van het kabinet. We krijgen verkiezingen. Het kabinet is gevallen over verschil van inzicht over onze omgang met de vreemdeling. Dat zal ook de inzet worden van de verkiezingen. Wij moeten ons daar op voorbereiden. En ik wil onze tijd hier gebruiken met wat oefeningen voor die voorbereiding.
Eerst een korte inleidende vraag aan jullie. Hoe bereiden jullie je voor op de verkiezingen? Een van de antwoorden was het doornemen van de verkiezingsprogramma’s.
Nu komt er een klein stukje politieke theorie. Het zal gaan tussen links en rechts. Beide vleugels hebben hun lievelingswoorden. Links zal het hebben over solidariteit. Dat hoop ik tenminste. Maar rechts, rechts is dol op het woord vrijheid. Er is zelfs een partij die dat in zijn naam heeft opgenomen.
Vrijheid kan echter van alles betekenen. Er hang veel vanaf hoe je het invult. Daar gaan de volgende drie oefeningen over. Maar eerst laat ik een stuk muziek horen.
Voor iemand uit Rusland heeft dit stuk muziek een extra betekenis. Even terug in de geschiedenis naar 1982. Brezhnev was de leider van de Sovjet-Unie en toen hij overleed was het onzeker wie hem op zou volgen. Terwijl zijn potentiële opvolgers onderling probeerde uit te maken wie zijn positie ging overnemen, durfden ze bij het nieuws niets naar buiten te brengen. De oplossing van de radiozenders was om de hele dag Het Zwanenmeer van Tjaikovski te spelen. Dat werd ook het draaiboek voor de opvolging van Tsjernenko en Andropov. Het zwanenmeer betekent dat de machthebbers je niet informeren over de gebeurtenissen die uiteindelijk wel jouw leven gaan bepalen.
En toen in 1991, na de val van de muur, opeens het Zwanenmeer op de radio gespeeld werd, had dit het effect van een noodsignaal. Er was een coup poging gericht tegen Gorbachov. Duizenden burgers gingen als antwoord de straat op en konden zo de afloop beïnvloeden.
Nu is het anders. De ene na de andere televisiezender in Rusland wordt ongewenst verklaard. De onafhankelijke zender TV Rain eindigde haar laatste uitzending vanuit Rusland met het Zwanenmeer. De boodschap is duidelijk. Er is niemand meer om je te informeren over wat er nu eigenlijk gebeurt in Rusland. En soms tekent iemand met een spuitbus een paar danseressen op een viaduct in Moskou, als minimale vorm van protest. Het regime haalt dat dan gelijk weg.
Dit is de eerste de oefening. Besef dat vrijheid is dat je kunt benoemen wat je ziet en praten over wat je meemaakt. Hier in Nederland kan dat, zonder dat je gebruik hoeft te maken van allerlei codes. Gebruik die vrijheid.
En TV Rain zendt nu uit vanuit Amsterdam. Dus de vrijheid die we hier hebben (of nog hebben), kan bijdragen aan de vrijheid van anderen.
De tweede oefening gaat over de vrijheid in ons denken. Er is oorlog in Europa. Wat was de laatste oorlog waarin Nederland betrokken was? En bedoel ik Nederland alleen, dus niet in een coalitie met andere landen. Wie weet dat? Een aantal bezoekers van de wakes noemen terecht de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog.
Wij krijgen deze oorlog op school onder de naam politionele acties.
Het was een oorlog en werd veroordeeld in de eerste VN-resoluties. Een oorlog met oorlogsmisdaden en veel burgerslachtoffers. Noch steeds wordt in Nederland de term woord politionele acties gebruikt. En als de Russen het hebben over de z.g. Speciale operatie keuren we dat af. Hoe werkt dat? Subtiele leugens zijn vaak succesvol omdat ze ons beschermen tegen de onaangename waarheid. Oefen je er in om weerstand aan dit mechanisme te bieden.
Voor de derde en laatste oefening gebruik ik een citaat van Navalny. Hij is recent opnieuw veroordeeld en zijn gevangenisstraf is met twintig jaar verlengt: En tijdens dit proces brengt hij het volgende naar buiten:
Iedereen in Rusland weet dat als je recht zoekt via de rechter je volkomen weerloos bent. Je kunt beter de hoop opgeven. Dit land wordt namelijk geregeerd door een crimineel. Conflicten worden opgelost door te dealen, door om te kopen, door te bedriegen en te verraden en alles wat mensen in het leven ter beschikking hebben, maar niet meer door een wet.
En vervolgens maakt hij een sneer na de afloop van de meest recente coup en de deal met Wagner.
Wij hebben in Nederland wat hij nastreeft voor Rusland, en waar hij een zware prijs voor betaald n.l. de rechtstaat. In een rechtstaat heb je wetten. Die zijn toegankelijk voor iedereen. Oefen je er in om op te merken wanneer wetten worden vervangen door deals. Want deals zijn niet bereikbaar voor iedereen. Die kunnen alleen afgesloten worden door en voor mensen die macht meebrengen aan de onderhandelingstafel.
Ik eindig met een voorbeeld. In de week na de val van het kabinet sloot Mark Rutte onder twijfelachtig mandaat een deal met de leider van Tunesië. Worden de mensenrechten hierbij gewaarborgd werd hem hier gevraagd. Natuurlijk, dat hebben we afgesproken.